11 فیلم سامورایی که حتما باید ببینید - دوست بلاگ

سامورایی ها در دوران جنگ های داخلی (مصادف با قرون وسطا در اروپا) قدرت دریافتد و به طبقه ای مهم و ممتاز در کشور ژاپن تبدیل شدند که وجودشان هم تضمین نماینده امنیت بود و هم بر هم زننده آن. آهسته آهسته با رسیدن دوران صلح و به وجود آمدن نظم نوین، آن ها از جنگیدن دست شستند و به هیأت حافظان این نظم درآمدند. در این زمانه راه رفتنشان در شهر، به رخ کشیدن قدرت شوگان ها بود.

داستان بسیاری از فیلم های سامورایی در همین دوران صلح پس از به قدرت رسیدن خاندان توکوگاوا (1603 - 1868) روایت می شود. زمانی که آن ها دلیل وجودی خود را -همان جنگیدن و مبارزه- گم کردند و زندگی را به سردرگمی و حفاظت از منافع ارباب ها می گذراندند.

چنین زندگی بی هدف و یکنواختی ایشان را به سمت جنگیدن با دیوهای درون خویش سوق داد تا شاید هدفی برای معنا کردن زندگی بیابند. هدفی که گاهی مانند فیلم های کوروساوا یاری به طبقه ضعیف جامعه است و زمانی مانند سینمای کوبایاشی حفاظت از شرافت خانواده در برابر ظلم ارباب. البته هستند ضد قهرمان هایی که بر تمام اصول و مرام نامه سامورایی می شورند تا طرحی نو دراندازد.

آیین زندگی آن ها، آیین بوشیدو است. آیینی که طلب هر روزه مرگ و آمادگی برای مواجهه با آن و پذیرفتن بی چون و چرایش، غایت آن است. زندگی چونان مرده اما مرده ای سرافراز، زندگی تحت لوای خدمت به قدرت حاکم اما به عنوان پیش مرگ. ترس آخرین چیزی ست که یک سامورایی می خواهد و خیانت جز آبروریزی نتیجه ای ندارد.

آبروی رفته را هم فقط هاراکیری بر می گرداند یا سه پو کو؛ چسباندن تیغه چاقو به سمت چپ شکم و بیرون ریختن اجزای بدن در حالی که سامورایی دیگری با شمشیری بُرَنده، آماده است تا گردن را قطع کند.

حال این جهان پر از قانون و نشانه در دستان فیلم سازان فرصت مناسبی برای واکاوی امروز و گذشته به وجود آورده. چرا که هر جامعه رو به پیشرفتی برای شناخت امروزش احتیاجمند نقد گذشته است. پس دوربین فیلم ساز جای شمشیر سامورایی را می گیرد تا تاریخ را بکاود. این کاوش و نقد گذشته دیگر مشخصه سینمای سامورایی ها ست.

در ژانرشناسی، سینمای ژاپن به دو دسته کلی تقسیم می شود. جیدای گِکی و جِندای گِکی. جیدای گکی به فیلم های تاریخی اطلاق می شود و جندای گکی به داستان های معاصر اختصاص دارد. فیلم های ژانر چامبارا یا شمشیرزنی زیر مجموعه اولی ست. پس تمام فیلم های سامورایی را به این شکل می توان صورت بندی کرد.

در نهایت اینکه در انتخاب فیلم های این لیست سعی نموده ام نگرش های مختلف به زندگی سامورایی ها را لحاظ کنم و این اولویت اول فهرستم بود. بنابراین ممکن است شاهکاری در فهرست نباشد اما به دلیل نزدیکی تماتیک به یکی از این فیلم ها حذفش کردم. اولیویت دیگر انتخاب فیلم هایی از سینماگران نسل جدیدتر سینمای ژاپن در لیست بود که با وجود تعلق خاطرم به سامورایی های دهه های 50، 60 و هفتاد میلادی، سه فیلم از این روزگار را در لیست قرار دادم.

نکته آخر بر می شود به چرایی یازده تایی شدن فهرست، چون در ابتدا قرار بود لیست مشتمل بر 10 فیلم باشد؛ با توجه به وحدت تماتیک سانجورو با یوجیمبو می شد سانجورو را فراموش کرد چرا که هم دنباله یوجیمبو ست هم از شهرت کمتری برخوردار است اما شخصا سانجورو را نمونه متعالی حضور یک سامورایی در تاریخ سینما می دانم. پس بگذارید پای علاقه شخصی. ضمن آنکه فیلم محبوبم در فهرست هم هست و تماشایش بسیار لذت بخش.

1. هفت سامورایی (seven samurai)

• کارگردان: آکیرا کوروساوا
• بازیگران: تاکاشی شیمورا، توشیرو میفونه، دایسوکه کاتو
• محصول: 1954
• امتیاز در راتن تومیتوز: 100٪

عبور جهان و نگاه سامورایی ها از فیلتر ذهنی آکیرا کوروساوا به آن ها خلق و خوی یکه ای می بخشد که متفاوت از سامورایی های دیگر در سینمای ژاپن است.

انسان های برگزیده او هم توان خندیدن و خنداندن و بذله گویی داشتند و هم به موقع تبدیل به همان سامورایی های عصاقورت داده آشنا می شدند. جهان با تمام مصیبت هایش برای آن ها محل گذر است و اگر دستاویزی برای حیات نداشته باشند، خود دست به کار می شوند و یکی می جویند.

آن ها قوانین سخت گیرانه بوشیدو را با همین نگاه منعطف می نمایند و گاهی مانند رهبر سامورایی های همین فیلم حاضرند به خاطر نجات انسانی توهینی چون بریدن گیس موی خود را به جان بخرند تا به ندای دل خود گوش نمایند.

پیدا شدن سر و کله اهالی یک دهکده ی فلک زده که از دست راهزنان و دزدان جان به لب شده اند، زندگی 7 رونین (سامورایی بدون ارباب) را زیر و رو می نماید. اهالی دهکده از این هفت رونین می خواهند تا در دفاع از روستا به آن ها یاری نمایند و قبول این مسؤلیت و پذیرش ارباب جدید، آن ها را به سامورایی های شرافتمند و متفاوتی تبدیل می نماید.

رفته رفته تحت تأثر زندگی این روستاییان چیزی درون سامورایی ها تغییر می نماید. آن ها دیگر نه به خاطر پول یا کسب افتخار و شهرت بلکه به خاطر آرمانی والاتر می جنگند که به هیچ عنوان فری یا خودخواستاره نیست. این سامورایی ها اولین سامورایی هایی هستند که نه به شوگان خدمت می نمایند و نه به اربابی مقتدر.

ارباب آن ها عده ای روستایی ست و دستمزدشان سه وعده غذای روزانه و یک جای خواب و زندگی در کنار مردمانی که تمام دل خوشی و شادی و زندگیشان کاشت و برداشت محصول و عشق های پایدار به خانواده است. در واقع این مردم گرچه عده ای انسان معمولی با دغدغه های معمولی هستند اما برخوردارند از تمام چیزهایی که سامورایی ها آرزویش را دارند.

کوروساوا حین ساخت فیلم آنقدر مطلع است تا بداند چنین داستانی که تفکرات چپ از سر و رویش می بارد، احتیاج به تلطیف دارد تا شعارزده نشود. بنابراین خاتمه فیلمش را با حال و هوایی فردگرایانه و قائم به فردانیت سامورایی های دوباره رونین شده می بندد. فضایی دست راستی که تعدیل می نماید همه چیز را.

بازی توشیرو میفونه در نقش کشاورز زداه ای دست و پا چلفتی که یاد می گیرد سامورایی باشد، از نقطه های اوج بازیگری تاریخ سینما ست و تاکاشی شیمورا در نقش رهبر معنوی سامورایی ها خوش می درخشد.

فیلم بلافاصله به پدیده ای جهانی تبدیل شد و از آمریکا (هفت دلاور) تا هند (شعله) مورد بازسازی نهاده شد.

2. هاراکیری (hara-kiri)

• کارگردان: ماساکی کوبایاشی
• بازیگران: تاتسویا ناکادایی، آکیرا ایشی هاما
• محصول: 1962
• امتیاز در راتن تومیتوز: 100٪

نگاه کوبایاشی به آن دوران و زندگی سامورایی ها، نگاهی تیره و پردرد و توأم با غم خواری ست. کوبایاشی سامورایی ها را انسان های دربندی می بیند که آداب و رسوم و قانون های غیرقابل انعطاف زمانه دست و پایشان را بسته و آن ها را به غلامی حلقه به گوش در خدمت اربابان جاه طلب تبدیل نموده است.

حضور نادیدنی ارباب بالای سر سامورایی همچون قانونی نانوشته که جز خود چیزی نمی خواهد و فقط اطاعت محض طلب می نماید. کوبایاشی به وسیله این قهرمان به جامعه معاصر کشورش می رسد و سیستم سرمایه داری افسار گسیخته و مردمان برده آن را هدف قرار می دهد. در چنین قابی دو نوع سامورایی در فیلم های او وجود دارد.

دسته اول غلامانی منفعت طلب هستند که جز رضایت ارباب نمی خواهند تا از این راه کیسه ای از زر و طلا برای خود بدوزند و دسته دوم یا همان قهرمانان او، آدم هایی پایبند به اصول و عاشق هستند که خط قرمزی به نام ظلم به کانون گرم خانواده دارند.

تنها این دسته دوم هستند که توان ایستادگی در برابر زورگویی های مداوم اربابان قدرت را دارند تا حماسه ای از خون خود بسازند و زمین زیر پای خود را همچون فرشی سرخ فام نمایند. قدرت پاکیزگی و حمایت همه جانبه آن ها از سمت خوب و روشن زندگی همواره هم ختم به خیر نمی شود و گاهی مانند طوفانی می آید و ویران می نماید و می رود تا فقط قصه ای از آن در یادها باقی بماند.

اما این قصه می تواند مسیری باز کند برای امید آن ها که برای حفظ شرافت و درک خویشتن از زندگی، نمایش برده وار و تا کمر خم شدن در برابر قدرت را پس می زنند و علیه ستم و زور قیام می نمایند؛ گرچه این قیام به قیمت جانشان تمام شود.

هاراکیری داستان یکی از همین مردان است. یک سامورایی پس از سال ها زحمت برای نجات خانواده اش از فقر و بدبختی و شکست در این راه به خدمت اربابی می رود تا از او برای ستاندن جان خودش در محوطه قصر کسب اجازه کند.سامورایی های قصر به دلیل زیاد شدن فقر در میان سامورایی ها این حربه را راهی برای کسب چند ریو (واحد پول ژاپن در آن موقع) می دانند. غافل از آنکه سامورایی ستم دیده فکر انتقامی خونین در سر دارد.

فیلم به محض نمایش، جوایز بسیاری را برنده شد و بازی تاتسویا ناکادایی در نقش اصلی در کنار بازی های توشیرو میفونه به یکی از شمایل های ماندگار جان بخشیدن به قامت سامورایی ها تبدیل شد.

3. شمشیر مجازات (the sword of doom)

• کارگردان: کیهاچی اوکاموتو
• بازیگران: تاتسویا ناکادایی، توشیرو میفونه، میچیو آراتاما
• محصول: 1966
• امتیاز در راتن تومیتوز: 80٪

شمشیر مجازات را باید تصویرگر پلیدی ریشه دوانده در تن رنجور و تیپا خورده سامورایی هایی دانست که در نبود یک زندگی متمدن و در پرتو هرج و مرج فقط آدم می کشند تا تأثیر مخدرگونه چنین عملی، دمی آن ها را به آرامش برساند. در واقع فیلم نمایش درنده خویی مردی ست که از آستانه حیوان بودن گذشته است.

نمایش مردانی که نفس عمل کشتن دلیل وجودیشان شده و راهی جز آن نمی شناسند. مردانی مغرور به توانایی در شمشیرزنی که نه آیین های باستانی بوشیدو را باور دارند و نه به سنت های سامورایی ها احترام می گذارند و نه به خاطر شهرت و کسب پول و مقام و عوض کردن سبک زندگی نکبت بارشان می اندیشند.

مردانی عصیان گر که انگار با غرق کردن هر چه بیشتر خود، در جستجوی راهی هستند تا هر چه سریع تر کلک خود را بنمایند؛ حال اگر این رفتن از جهان درست و حسابی هم نبود و به غرق شدن شبیه بود، چه باک.

زنی برای نجات جان شوهرش در یک دوئل به سراغ رقیب می رود تا او از جان شوهرش بگذرد و در مقابل خود را تسلیم این مرد می نماید. مرد پس از تصاحب زن نه تنها زیر قول خود می زند بلکه شوهر را هم می کشد. این سرآغاز ماجرایی ست که روح این سامورایی را می خراشد و می خورد.

داستان فیلم در اواخر دوران شوگان های توکوگاوا و هرج مرج منتهی به قدرت دریافت خاندان میجی می گذرد. زمانی که ژاپن پوست انداخت و راه مدرن شدن را پیش گرفت. این تحولات آغازِ خاتمهِ دوران سامورایی ها هم بود.

در چنین بستری زندگی شخصیت اصلی به اتمام یک دوران پیوند می خورد تا به سر آمدن شیوه زندگی یک سامورایی آینه ای تمام عیار از سپری شدن یک دوران باشد. در کوشش برای حفظ موجودیت خود، طبقه سامورایی چنان خود را از پیشرفت زمانه عقب تر دید که راهی جز فروپاشی مقابلش نبود.

این دست و پا زدن نهایی، تحت لوای خدمت به شوگان فقط بازماندگان را به غرق شدن نزد ک تر می کرد و همه چیز را پشت سر خود از بین می برد. حال این پیش زمینه تاریخی، محیطی فراهم می نماید تا فیلم ساز بساط قصه به شدت تاریک خود را پهن کند.

بساطی که یک سرش به شرافت چند انسان متکی به اصول گره خورده و سر دیگرش مردی واقع شده است که تا انتهای غار تنهایی رفته و همه راه های پشت سرش را نابود نموده است.

فیلم چند تا از بهترین سکانس های شمشیرزنی تاریخ سینما را در خود جای داده است. از جمله سکانسی که شخصیت اصلی در برفی جان سوز به تماشای تهور یک استاد شمشیزنی (توشیرو میفونه) می ایستد و زمانی دیگر در سکانس درخشان خاتمهی که این شخصیت کمر به نابودی خود می بندد.

فیلم با انتظار جدال میان دو تن از شمایل های سینمای سامورایی به اتمام می رسد: جدال میان تاتسویا ناکادایی و توشیرو میفونه. جدالی که در فیلم شورش سامورایی به پایان می رسد.

4. شورش سامورایی (samurai rebellion)

• کارگردان: ماساکی کوبایاشی
• بازیگران: توشیرو میفونه، تاتسویا ناکادایی، یوکو سوکاسا
• محصول: 1967
• امتیاز در راتن تومیتوز: 100٪

از جهان کوبایاشی گفته شد و از مردانش؛ از نگاه تیره و تار و تلخ او بر این مردمان که کوشش می نمایند در اوج ظلمت سرافراز بمانند. اما او پهنه دیگری هم برای کاوش در روان آدمی دارد، محیطی که خیانت اعضای خانواده هم می تواند دلیلش باشد. گرچه قهرمانش تغییری ننموده و همان قهرمان است؛ سامورایی زخم خورده ای که جز خدمت کاری ننموده اما چیزی عذابش می دهد. چیزی که او را آماده می نماید تا خون به پا کند.

فقط تلنگری ضروری است. در سینمای او این تلنگر ظلم به خانواده است. خانواده دوستی و پیوندهای خونی قدرت تفکر مستقل را به آن ها می دهد تا رها شوند از بله قربان گویی سیاست مداران کلاه بردار اطراف خود. حفظ آبروی خانواده چیزی ست که باعث می شود سامورایی ماساکی کوبایاشی قیام خود را بر پا کند . قیامی که دامان همه را خواهد گرفت.

یک شمشیرزن سرشناس پس از سال ها خدمت به ارباب باید فرزندش را بفرموده به عقد ازدواج با همسر سابق حاکم درآورد. پس از شک و تردید فراوان می پذیرد و در کمال شگفتی می بیند که پسرش از این ازدواج خوشحال است و زندگی شادی دارد. زندگی آرام این تازه عروس و داماد با منصرف شدن حاکم از تصمیم خود به هم می ریزد و شورش تمام عیار این سامورایی بر علیه ظلم به خانواده اش آغاز می شود. ظلمی که سکوت خباثت بی خاتمه اطرافیان خود او باعثش شده است.

قهرمان داستان دوستی در کنار خود دارد. این رفیق خرده پیرنگ شاهکاری را به خود اختصاص داده است. خرده پیرنگی که کنار داستان اصلی حرکت می نماید اما خود جذابیت یک فیلم کامل را دارد. نقش قهرمان داستان اصلی را توشیرو میفونه بازی می نماید و نقش این رفیق را تاتسویا ناکادایی؛ درست بر عکس فیلم قبلی فهرست یعنی شمشیر مجازات.

همه در شمشیرزنی فقط این دو را همتای هم می دانند. هر دو سال ها در خدمت ارباب بوده اند اما هر دو عاصی از وضع موجود. حمایت از هم تنها چیزی ست که برایشان باقی مانده اما آنچه که تفاوت را در سینمای کوبایاشی رقم می زند، تفاوت تصمیم آن ها در در بزنگاه نهایی ست.

زمانی که قهرمان از پیروی کورکورانه چشم می پوشد و مقام انسانی را ارجح می داند، رفیقش توان کندن از سنت ها را نه از ترس حاکم بلکه از ترس بی آبرویی به خاطر عدول از آرمان سامورایی ندارد. نبرد این دو، نبرد میان انسان های برگزیده کوبایاشی ست، چرا که نگاه او به هر دو غم خوارانه است.

5. یوجیمبو (yojimbo)

• کارگردان: آکیرا کوروساوا
• بازیگران: توشیرو میفونه، تاتسویا ناکادایی، تاکاشی شیمورا
• محصول: 1961
• امتیاز در راتن تومیتوز: 95٪

حضور سه غول بازیگری سینمای ژاپن در یک فیلم. یکی رهبر آغازین سینمای سامورایی، دیگری قهرمان لوطی مسلک و عیّار و دیگری نماد روان رنجور و سمت تاریک زندگی آن ها.

تصویر کوروساوا از ژاپن بعد از جنگ جهانی دوم و آغاز زندگی مبتنی بر مصرف گرایی در این کشور، سیاه و تاریک است. تصویری که به روشنی می توان آن را در این فیلم سراغ گرفت. قهرمانی احتیاج است تا طرفین راست و چپ را به سمت انسانیت بکشاند و قدرت را به مردم بازگرداند.

گرچه تیغ تند اعتراض و نقد او متوجه شیوه زندگی همین مردمان هم هست؛ ترسوها و نظاره گرانی صرف که شجاعتی ندارند و چشم انتظار قهرمان نشسته اند.

یوجیمبو رندنامه ای ست که یک توشیرو میفونه جذاب در مرکز خود دارد و دو دسته دیوانه در طرفینش. او برای یک شهر آشوب زده مانند طوفانی عمل می نماید که از جا می نماید و می برد تا بازماندگان نفسی تازه نمایند و زندگی جدیدی را از سر بگیرند.

رونین آس و پاسی به شهری بی قانون و بخت برگشته وارد می شود که اهالی آن در یک نبرد ناتمام و فرسایشی میان دیوانگان در حال نابودی هستند. او برای درآوردن چند سکه پول مدام جای خود را میان طرفین عوض می نماید تا در عین حال درسی هم به اهالی بدهد.

مدتی در خدمت این ارباب است و مدتی در خدمت ارباب آن سوی شهر. اما با شکل گیری پیشامدی که بوی خیانت می دهد همه چیز برایش جنبه شخصی پیدا می نماید تا انتقام خود را بستاند.

این بازی یک نفره با اضافه شدن طعم دل نشین طنزی جذاب قوت می گیرد تا کمی تلخی را کاهش دهد. قهرمان یکه و تنها همه را سر جای خود می نشاند تا در خاتمه نظمی نوین به وجود آورد.

قاب بندی، بازی ها، دکور و میزانسن شهرهای وسترن را در آن سوی اقیانوس آرام به یاد می آورد و منش قلندر داستان، قهرمان های آرمان خواه آن سینما را. شش لول بندهایی که با نجات شهر یا زنی از خطر در افق گم می شوند تا ماجرایی تازه آغاز نمایند. انگار آدم زمان صلح و خوشی نیستند و فقط آمده اند تا شادی برقرار نمایند.

یوجیمبو وسترن تمام عیاری ست که داستانش در آستانه پیوستن ژاپن به تمدن جهانی می گذرد و به همین دلیل تشابه بسیاری به سرگذشت همتایانش در قاره ای دیگر دارد. پس عجیب نیست که سرجیو لئونه داستان او را برای ساخت اولین وسترن اسپاگتی اش با قرار دادن کلینت ایستوود به جای توشیرو میفونه، انتخاب کند.

6. سامورایی آدمکش (samurai assassin)

• کارگردان: کیهاچی اوکاموتو
• بازیگران: توشیرو میفونه، کیجو کوبایاشی، میچیو آراتاما
• محصول: 1965
• امتیاز در راتن تومیتوز: 82٪

داستانی پیچ در پیچ که گرچه در دوران فئودال ژاپن می گذرد و با مبارزه میان مخالفان و حامیان خاندان توکوگاوا سروکار دارد اما حال و هوای روایت پر فراز و فرود آن یادآور فیلم های جاسوسی / سیاسی دهه هفتاد میلادی در آمریکا ست. داستان هایی که در آن ها عده ای در حال توطئه برای انجام کاری شوم هستند و ترس از لو رفتن و پارانویا، آن ها را مدام به جان هم می اندازد تا لحظه ای از دسیسه چینی دست برندارند و شب ها با چشمانی باز بخوابند.

روایت کلاسیک فیلم با شخصیت پردازی مدرن آن در هم می آمیزد تا داستان عده ای شمشیرزن را روایت کند که چونان جاسوسان جنگ سرد در خفا زندگی می نمایند. آن ها به جای اینکه سلاح گرم حمل نمایند، شمشیر بر کمر می بندند وگرنه سایه هایی هستند که مانند همتایانشان در سایه زندگی می نمایند و در تاریکی به دیدار هم می فرایند. از این جنبه با فیلمی متفاوت نسبت به تمام فیلم های فهرست رو به رو هستیم.

یک گروه از سامورایی های ناراضی به دلیل آنچه که عدم توانایی نخست وزیر در اداره کشور می نامند، قصد جان او را دارند. در همان ابتدا نقشه مرگبارشان لو می رود و آن ها مجبور به عقب نشینی می شوند. ترس از اینکه چه کسی مأموریت حساب شده و دقیقشان را خراب نموده و جاسوس طرف مقابل میان آن ها ست مانند خوره به جان رهبری گروه می افتد. تمام آنچه که گفته شد تازه تا دقیقه 10 فیلم است.

هر چه فیلم جلوتر می رود، دو روایت فرعی در دل این قصه پر رنگ می شود تا در خاتمه به نظر برسد که این دو مهم تر از نقشه و داستان اصلی و چگونگی حل معمای ترور است. اول زندگی نکبت بار شخصیت اصلی با بازی توشیرو میفونه که هم مانند یک قصه پریان به داستانی عاشقانه توأم با خیانت گره خورده و هم مثل یک تراژدی از دل نمایشنامه ای از شکسپیر بیرون آمده؛ قصه ای که به هویت او ارتباط دارد و پیدا کردن ریشه اش در گذشته.

دوم خبث طینت اعضای گروه در عدم فهم روشنفکری یکی از اعضا و حسادت آن ها به صندلی طبقاتی او که زمینه ساز خیانتی درون گروهی می شود و نتیجه ای جز افزایش حس عدم اعتماد در بین افراد ندارد تا جایی که هر کس دیگری را خطری برای خود می بیند.

سکانس خاتمهی و نحوه مبارزه و برخورد دو طرف در ورودی قصر باستانی ادو، از درخشان ترین سکانس های رزمی تاریخ سینما ست. سکانسی که هم خطوط مختلف داستان را به هم وصل می نماید و هم با سؤالی عظیم درباره اهمیت ادامه زندگی شخصیت اصلی خاتمه می یابد.

7. سامورایی گرگ و میش (the twilight samurai)

• کارگردان: یوجی یامادا
• بازیگران: هیرویوکی سانادا، ری میازاوا، رن اوسوگی
• محصول: 2002
• امتیاز در راتن تومیتوز: 98٪

داستان فیلم مانند شمشیر مجازات در دهه 1860 میلادی و همزمان با فروپاشی حکومت سلسله توکوگاوا روایت می شود.

یک سامورایی فقیر پس از مرگ همسرش باید به تنهایی دو دختر کوچکش را عظیم کند و همزمان از مادری پیر که به فراموشی مبتلا ست، مراقبت کند. دست روزگار شرایط را هر روز برایش سخت تر می نماید اما او سعی در حفظ شرافت خود دارد.

روایت شاعرانه یوجی یامادا از زندگی یک سامورایی چیزی ست که این فهرست بدون آن کامل نمی شد. داستان زوال و نابودی خاندان قدر قدرت حاکم بر ژاپن در فیلم سامورایی گرگ و میش بسیار متفاوت از آن چیزی ست که دیگر کارگردان های سینمای ژاپن از آن دوران تصویر می نمایند.

زندگی یک خانواده مصیبت زده در دل این تباهی و از هم گسستن پایه های قدرت، نهاده شده تا شاهدی باشد بر مصیبتی که حاکم نادان برای نجات خود بر یک جامعه آوار می نماید.

راوی یکی از دخترهای شخصیت اصلی ست که اکنون در زمانه شکوفایی حکومت میجی زندگی می نماید اما نمی خواهد با فراموشی شیوه زندگی سامورایی ها میان نسل جوان تر که آن عصر را زندگی ننموده اند و پیشرفت های اکنون را می بینند، پدرش نیز فراموش شود. مردی که از همه چیزش می گذرد تا دخترانش را با عشق عظیم کند.

پدر در طول فیلم آن چنان آرام است که همکارانش در قصر به او لقب سامورایی گرگ و میش داده اند. رفته رفته با خراب تر شدن اوضاع اقتصادی مرد، شرایط زندگی و ظاهر او هم تغییر می نماید و لباس ها و کفشش مندرس می شود. با حضور زنی از میانه های ماجرا همه چییز طوری پیش می رود که این سامورایی آرام و سر به زیر به سمت دوئلی که خواستارش نیست کشیده شود. حال باید برای ادب کردن طرف مقابل چاره ای بیاندیشد.

عشق و محبت و حفظ محکم کانون گرم خانواده به شکلی شرافتمندانه در کنار کوشش برای پاسداری و عدم عدول از باورهای یک سامورایی، فیلم را به اثری جستجوگر در باب روحیه صلح جوی یک انسان خیرخواه تبدیل نموده است.

دوربین فیلم ساز برای نمایش این جلوه گری متفاوت یک سامورایی تمام کوشش خود را می نماید تا این وقار را به شکلی شاعرانه و با چشم اندازهایی خیره نماینده از کوه فوجی و زیبایی های اطرافش به تصویر بکشد.

با دیدن شخصیت اصلی فیلم بر خلاف تمام آثاری که به زندگی سامورایی ها می پردازند، اول یک انسان را می بینیم و بعد یک شمشیرزن. موردی که دستاورد کمی برای یامادا نیست.

8. زمانی که آخرین شمشیر کشیده شد (when the last sword is drawn)

• کارگردان: یوجیرو تاکیتا
• بازیگران: هیچی ناکایی، کیوچی ساتو
• محصول: 2002
• امتیاز در راتن تومیتوز: 87٪

همزمان با فیلم سامورایی گرگ و میش ساخته شده و روایتگر زندگی یک سامورایی در زمان خاتمه حکومت توکوگاواها ست. در اینجا هم زندگی یک سامورایی فقیر به تصویر در می آید اما تفاوتش در نوع نگاه فیلم ساز به آن دوران است.

زمانی که آخرین شمشیر کشیده شد فیلم غریبی ست. از سویی نگاهی واقع گرایانه به زندگی یک سامورایی در خاتمه عصر یکه تازی آن ها دارد و از سویی دیگر، این خاتمه را پر افتخار و با نمایش یک سلسله جنگ های دلاورانه همراه می نماید. از سویی شخصیتی خلق می نماید بذله گو و خندان و از سوی دیگر بساطی پهن می نماید تا لباسی قهرمانانه تن او کند. قهرمانی اساطیری با تمام فراز و فرودش.

فیلم روایت گر زندگی سامورایی بخت برگشته ای ست که با آغاز هرج و مرج در قصر ادو، ننگ ترک روستای زادگاهش را به جان می خرد و به پایتخت سفر می نماید تا خانواده اش را از خطر مرگ ناشی از گرسنگی نجات دهد. او ابتدا به خدمت بدنام ترین گارد حفاظت از امپراطور در می آید و سعی می نماید تا می تواند پول دربیاورد. موضوعی که در نیمه اول فیلم از او انسانی حقیر می سازد.

آشنایی وی با یک سامورایی تلخ اندیش و بدگمان با اعتقاد پایدار به باورهای سنتی، مشکلاتی پیش پای او قرار می دهد؛ چرا که کوشش بی وقفه اش برای کسب در آمد مشکوک به نظر می رسد. رفته رفته دو طرف با هم رفاقتی را آغاز می نمایند که فقط مرگ توان گسستن آن را دارد.

اگر در سامورایی گرگ و میش با یک اثر شاعرانه روبه رو هستیم که کوششش را بر کاوش درونیات شخصیت اصلی می گذارد، در این فیلم قهرمانی مقابل ما است که باید سهم خود از زندگی را با قدرت شمشیرش بستاند. گرچه خواستار کشتن نیست اما مخاطرات زندگی، او را وارد مسیرهایی پر پیچ و خم نموده که چاره ای جز ابراز خشونت برایش باقی نمی گذارد.

کل داستان فیلم در یک فلاش بک می گذرد. سال ها از زندگی این مرد گذشته و مانند قهرمان فیلم قبلی، داستان زندگی او در دل گرد و غبار تاریخ گم شده است. حال دو انسان بدون اینکه از قبل یکدیگر را بشناسند روایت آن دوران را دوباره بازگو می نمایند تا روح مردان خاکستر شده، ققنوس وار برخیزد و تاریخ را به شهادت گیرد.

شمشیر مجازات، سامورایی گرگ و میش و این فیلم به یک دوره اشاره دارند؛ یک دوره با سه نگاه متفاوت.

9. شمشیرزن نابینا: زاتویچی (the blind swordman: zotoichi)

• کارگردان: تاکاشی کیتانو
• بازیگران: تاکاشی کیتانو، تادانوبو آسانو، یوکو دایکه
• محصول: 2003
• امتیاز در راتن تومیتوز: 87٪

داستان قلندر دیگری که با ورود به یک شهر و دهکده بساط فساد را از آنجا جمع می نماید. اما این قهرمان آرمان خواه یک تفاوت ظاهری دارد؛ او نابینا ست و در نگاه اول خطری برای طرف فاسد دهکده ندارد. ورود این پیرمرد نابینا به روستا ولوله ای در میان اهالی بر پا می نماید.

دلیل این سردرگمی مردم عدم شناسایی عامل قتل های تازه در زادگاهشان است. آن ها هرگز نمی توانند تصور نمایند که پیرمردی کور و بی آزار توانایی انجام چنین اعمال متهورانه ای را داشته باشد.

شیوه مبارزه او شبیه به ترور کردن است و همان طور که گفته شد موفقیتش به مخفی ماندن هویتش بستگی دارد. افراد قدرتمند و پر نفوذ فاسد را در گوشه ای گیر می اندازد. تا آن ها از شوک پی بردن به هویت اجل خود دربیایند، او کارشان را تمام می نماید. توانایی پیرمرد در وارد کردن ضربه اول همزمان با بیرون کشیدن شمشیر از غلاف است.

در چنین قابی رویاهای اهالی روستا با کاهش نفوذ و قدرت حاکمان ظالم دوباره جان می گیرد و زنده می شود و ترانه های شادی و جشن و آزادی آهسته آهسته از گوشه و کنار روستا شنیده می شود. امید به جامعه بازمی شود و مردمان نفسی از سر آسودگی خیال می کشند.

جدال میان طرفین این مبارزه پنهان و بازی در نقش یک پیرمرد مهربان، بی آزار و خاموش، طرف روبه رو را به صرافت مخفی شدن می اندازد تا رییس قدرتمندش را جایی پنهان کند که کسی توقع آن را ندارد. شکل هرمی و اعمال قدرت از بالا توسط این شبکه در هم تنیده، شناسایی فرد اصلی را به کاری غیرممکن برای مخاطب تبدیل می نماید تا اینکه رفت و برگشت پیرمرد به خانه دختری همه چیز را برایش روشن می نماید.

شمشیرزن نابینا: زاتویچی یکی از قله های تصویرگری یک سامورایی در جهان پست مدرن امروز سینمای ژاپن است. شمایل پیرمرد داستان شبیه به هیچ سامورایی دیگری نیست و حتی در نگاه اول نمی توان او را یک سامورایی به حساب آورد. اما شیوه نگاه او به جهان و راه و رسم زندگی اش در کنار داشتن آرمان برای وقف توانایی های خود در راه خدمت به مردم طاعون زده، او را به یک سامورایی تمام عیار تبدیل می نماید.

خاتمه غافلگیر نماینده فیلم هنوز هم از خاتمه های ماندگار یک فیلم با موضوع داستان زندگی یک سامورایی ست.

10. سه گانه سامورایی (samurai trilogy)

• کارگردان: هیروشی ایناگاکی
• بازیگران: توشیرو میفونه، کوتورو یاشی گوسا
• محصول: 1954، 1955، 1956
• امتیاز در راتن تومیتوز: 85٪، 85٪، 88٪

شاید انتخاب یک سه گانه در لیستی اینچنین و به عنوان یک فیلم، تقلب به نظر برسد. اما سه گانه سامورایی را باید یک فیلم 6 ساعته در نظر گرفت. چون علاوه بر اینکه آغاز هر قسمت به لحاظ داستانی بلافصل بعد از خاتمه قبلی ست، سر و شکل اجرا هم با تغییر گام به گام شخصیت اصلی در طول داستان به شکلی پیوسته تغییر می نماید. پس انگار با فیلمی با زمانی بیش از 300 دقیقه رو به رو هستیم نه با سه گانه ای مانند پدرخوانده که هرکدامش فیلمی مستقل با جهانی خودبسنده است.

سه گانه سامورایی از یک منظر اساسی کاملا با بقیه فیلم های فهرست متفاوت است و همین تفاوت حضورش را در این لیست ضروری می نماید. اگر بقیه فیلم ها به داستان زندگی عده ای سامورایی بعد از رسیدن به چنین مقامی می پردازند، در این مجموعه از فیلم ها قرار است با داستان زندگی یکی از آن ها از ابتدا آشنا شویم. از قبل از تبدیل شدن به یک سامورایی.

فیلم روایتگر زمانی ست که شمشیرزن توانای آینده هنوز یک جوان بی دست و پا است و باید مراحل رشد را یکی یکی با موفقیت پشت سر بگذارد و جا نزند تا به قهرمان خیرخواه و متواضع خاتمهی تبدیل شود.

داستان با دو جوان بی دست و پا آغاز می شود که تصور می نمایند صرف حضور در یک جنگ عظیم آن ها را به کسب مقام و شهرت می رساند و می توانند از آن پس با احترام یک سامورایی بلند مرتبه زندگی نمایند. اما بلافاصله متوجه می شوند که چنین چیزی ممکن نیست و به سال ها ممارست و کوشش و خون دل خوردن احتیاج است. از همان ابتدا یکی از همراهان پا پس می کشد و قهرمان داستان سفر دور و درازی را آغاز می نماید که باید آن را به تنهایی پشت سر گذارد.

نحوه پیشرفت گام به گام قهرمان داستان یادآور آموزه های اساطیری جوزف کمبل در سفر قهرمان است. داستان قهرمانی که با دیوهای درون و بیرون خود یک به یک گلاویز می شود و سر بلند بیرون می آید تا به جوهره اصیل دلاوری برسد.

از سویی دیگر سه گانه سامورایی برای ما ایرانیان جذابیت بیشتری نسبت به دیگران دارد؛ راهی که سامورایی فیلم می رود از لحاظد درونی (نه جلوه های بیرونی) بسیار شبیه به هفت خان رستم است. این نزدیکی دو فرهنگ شرقی فیلم را قابل لمس و دیدنی می نماید.

توشیرو میفونه در فیلم های بسیاری در نقش یک سامورایی ظاهر شده است. اما بازی در نقش یک سامورایی از ابتدای آموزش تا اوج شکوفایی ست که او را لایق نشان نماد یک سامورایی می نماید.

11. سانجورو (sanjuro)

• کارگردان: آکیرا کوروساوا
• بازیگران: توشیرو میفونه، تاتسویا ناکادایی، تاکاشی شیمورا
• محصول: 1962
• امتیاز در راتن تومیتوز: 100٪

در مقدمه نوشتم که سانجورو را غایت عرضه اندام یک سامورایی در سینما می دانم. در این جا سعی خواهم کرد چرای این موضوع را روشن کنم.

سانجورو به معنای گل کاملیا ست و به درختی در فیلم اطلاق می شود که گل های آن گره اصلی فیلم را باز می نماید. فیلم ادامه فیلم یوجیمبو ست و داستان دیگری ست از دلاوری رند بدون نام آن فیلم.

9 جوان کودن که کله ای پر از باد دارند، دور هم جمع شده اند تا بساط یک فساد عظیم را در شهر خود جمع نمایند. قهرمان فیلم به طور اتفاقی صدای آن ها را می شنود و خود را در یک دوراهی می بیند: یا باید موضوع را رها کند و از دردسر دور بماند یا باید مانند یوجیمبو بازی موش و گربه خود را با فاسدان شهر آغاز کند.

تفاوت فیلم با یوجیمبو در شکل نمایش واقع گرایانه شهر است. شهر این فیلم شبیه به برزخی نیست که بتواند به هر پادآرمان شهری تعبیر شود. قهرمان فیلم هم آن قهرمان کله خراب تیپا خورده نیست. در اوج تنگدستی وقاری دارد و حاضر به سر خم کردن در برابر کسی نیست. او مطلعانه زندگی به شکل یک رونین را انتخاب نموده و حتی برای لحظه ای به خدمت اربابی در نمی آید.

هوش فراوان و قدرت شمشیرزنی به کارش می آید و بازی را آغاز می نماید. اما تفاوت این سامورایی با همه سامورایی های تاریخ سینما در تلفیق نبوغ آمیز هوش و ذکاوتش با رواقی گری و رهایی او ست.

گرچه اهالی او را مانند خدایی می پرستند و گوش به فرمانش هستند اما یک لحظه هم از این قدرت سواستفاده نمی نماید. یاری او به دیگران بر خلاف فیلم های قبلی کوروساوا نه به خاطر آرمانی عظیم و نه به خاطر خودش است. در سرتاسر فیلم نه تغییر می نماید و نه چیزی پاهایش را سست می نماید.

هیچ گره ای نیست که به دست توانای او باز نشود و هر جا که ضروری است شمشیر می کشد و آن چنان متواضع هست تا برای نجات جان پیرزنی بدنش را ستون کند و او را از دیواری عبور دهد. خطری نیست که آشفته اش کند و چیزی نیست که او را وابسته زندگی دنیوی کند. فقط خودش را می شناسد و شمشیرش. شمشیری که فقط برای یاری به سمت خیر از غلاف بیرون می آید. او حتی کینه از دشمن خود به دل نمی گیرد.

محو شدن خاتمهی او در افق اجتناب ناپذیر است، چرا که با حضورش در هر شهری حضور دیگران را حقیر جلوه می دهد.