یک استاد فلسفه: پدیده سوت زنی باید وجه قانونی پیدا کند - دوست بلاگ

اگر علاقمند به دریافت بهترین خدمات تحصیل رایگان در مقطع دکتری در کانادا هستید با ما همراه شوید، با مجری مستقیم ویزای تحصیلی کانادا، با دریافت مشاوره رایگان از مجربترین تیم مهاجرتی کانادا، بهترین مسیر را به سوی دانشگاه های کانادا انتخاب کنید.

به گزارش خبرنگاران به نقل از مهر پدیده سوت زنی در سال های اخیر در ایران بیش از گذشته ظهور و بروز داشته است. این پدیده که بیانگر نوعی افشاگری در خصوص خطاها و فسادها و… است، در بستر فضای مجازی و با رنگ و بوی بیشتر عدالت طلبی در ایران پیگیری می گردد. آنچه مسلم است این است که این پدیده می تواند فرصت ها و تهدیدهایی را برای کشور به همراه داشته باشد که باید به دقت مورد ارزیابی و واکاوی قرار گیرد. سوت زنی علیرغم اینکه می تواند جلوی خلافکاریها، فسادها و تصمیمات اشتباه را بگیرد، همچنین از سوی دیگر می تواند باعث بی اعتمادی و بدبینی مردم نسبت به مسئولین و حاکمیت گردد و یا به صحنه جنگ نیابتی کاندیداهای انتخابات تبدیل گردد.

در تبادل نظر با سیدجواد میری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به آنالیز پدیده سوت زنی در ایران پرداختیم؛

• پدیده ای تحت عنوان سوت زنی در ایران در سال های اخیر بیشتر ظهور و بروز پیدا نموده که طبیعتاً تهدیدها و فرصت هایی را می تواند برای کشور به همراه داشته باشد. به طور کلی در ابتدا بفرمائید که مفهوم سوت زنی را در ایران چطور می توان صورت بندی کرد؟

نکته اولی که می توان در این مورد گفت این است که این مفهوم یک مفهوم ترجمه ای است که برگرفته از whistle-blower است. این مسئله تاریخچه ای در اروپا و آمریکا دارد.

این مفهوم در سال های حدود 1970 توسط رالف نیدر مطرح شده و او کوشش نموده که از این مفهوم یک معنای ایجابی ایفاد کند. چون قبل از آن معمولاً از این مفهوم به عنوان واژه ای منفی مثل جاسوس یا راپورت دهنده استفاده می کردند. البته ریشه این مفهوم ناظر به مأموران و پلیس هایی است که در قرن نوزدهم با دیدن مثلاً دزدان و یا خطایی از سوی شهروندان و … سوت می زدند.

فضای اصلی که این مفهوم بر آن اطلاق می گردد، فضای حقوقی، قانونی و سیاسی است. یعنی به نظر می رسد کسانی که این کار را انجام می دادند و به اسم سوت زن شناخته می شوند، می خواهند یک اخطار و انذاری به جامعه بدهند که شرایط مثلاً در یک موضوع خاص به درجه خطر رسیده و اگر به آن توجه نگردد، ممکن است یک انفجاری در آن حوزه خاص صورت بگیرد.

به عبارت دیگر اینها کسانی هستند که کوشش می نمایند جامعه را از یک خطری مطلع نمایند که به دلایلی ساختارهای حقوقی و قضائی نتوانسته در آن حوزه ها ورود کند و یا به زبان دیگر مکانیسم قانون نتوانسته آن بازدارندگی لازم را ایجاد کند. وقتی به هر دلیلی آن قوانین و عرف حاکم نتوانسته بازدارندگی لازم را ایجاد کند، یا کسانی که مسئول حفاظت و صیانت بوده اند نتوانسته اند وظایف خود را انجام دهند، لذا بعضی با عنوان سوت زن ها، در این مورد خاص به جامعه مطلعی می دهند.

به زبان دیگر اینها می خواهند نقش وجدان بیدار جامعه را ایفا نمایند. البته اینکه خود این سوت زن ها در دام های جناحی و سیاسی بیفتند، بحث جداگانه ای دارد. فلسفه بنیادین این عمل این بوده که هیچ سود و ارزشی بالاتر از این نیست که کسی که می خواهد به امر اجتماعی یا نظم اجتماعی یا همبستگی اجتماعی آسیب بزند، افشا گردد.

البته در انگلیس و آمریکا و شاید در کشورهای دیگر این مسئله به قانون تبدیل شد و از سوت زن ها حمایت می گردد. چراکه اگر جلوی خطا یا جنایت یا اختلاس و… گرفته نگردد، اتفاق نامیمونی ممکن است برای جامعه بیفتد. به همین خاطر بحث سوت زن ها اهمیت پیدا می نماید.

• یکی از تهدیدهایی که از جانب سوت زن ها متوجه جامعه است، این است که سوت زن ها به صحنه جنگ نیابتی کاندیداهای انتخاباتی و جناح ها تبدیل می شوند و در میدان انتخابات بر علیه کاندیداهای رقیب اقدام می نمایند، مثلاً در بحبوحه انتخابات قبلی ریاست جمهوری بحث املاک نجومی مطرح شد و خیلی به آقای قالیباف حمله کردند که در نهایت ثابت شد مسئله آنطور که بزرگنمایی شده بود، نبود. به طور کلی ارزیابی شما از عملکرد سوت زن ها در ایران چیست؟

این سوال نمی تواند پاسخ درخوری داشته باشد، اگر ما به یک مسئله بنیادین توجه نکنیم. آن مسئله جامعه پیچیده است. جامعه ایران از آن حالت بسیط خود خارج شده است. قدرت به تعبیر میشل فوکو به سمت قدرت منتشر شده رفته است. یعنی هر کسی در هر جایی از این جامعه به همان نسبتی که یک اطلاع یا ظرفیتی دارد به همان نسبت هم می تواند قدرت داشته باشد. ممکن است نوع قدرت من در مقابل یک نهاد آنقدر زیاد نباشد، ولی به صورت غیرمستقیم می توانیم از آن وضعی که در آن قرار گرفته ایم، قدرتی را اعمال کنیم.

مجموعه اینها نشان می دهد که جامعه ایران تبدیل به یک جامعه پیچیده شده است و در این جامعه است که نوع اعمال قدرت و نوع استفاده از ابزارها برای اعمال قدرت می تواند متفاوت باشد. مسئله سوت زن ها را می توان در این بستر دید. مسئله سوت زن ها را باید یک معلولی از یک تغییر در زیرساخت ها و زیربنای جامعه ببینید.

هر چقدر جلوتر می رویم گویا رابطه قدرت و جامعه و رابطه نیروهای سیاسی نسبت به مسئله قدرت متکثر شده است. در دوره کنونی تمام بازیگران سیاسی در عین حال که تصور می گردد قدرت نامحدودی دارند، بسیار محدودند. در ساختار قدرت امروز به دلیل پیچیده شدن جامعه و به دلیل اینکه جامعه لایه لایه شده و آحاد مردم جامعه هر کدام بهره ای از قدرت اعم از ثروت، منزلت، صندلی، مهارت، سواد و… دارند، هر کدام از اینها بازیگری بازیگران سیاسی در جامعه را محدود می نمایند.

جامعه ایران در حال پیچیده تر شدن است و سیاست، اقتصاد و دین و مذهب بسیار در هم تنیده شده و تعمیق پیدا نموده است، لذا در این شرایط تأثیر سوت زن ها می تواند مخرب تر باشد و در یک بازی سیاسی یک افشاگری کل یک جریان را از هستی ساقط کند.

یکی از جریان های سوت زنی در ایران جنبش عدالت خواهی است. اینها بر کسانی دست گذاشتند که به نظر می آمد چنان مصونیت دارند که نمی توان آنها را به چالش کشید. به عنوان مثال املاک باستی هیلز لواسان بود که بعضی از صاحبان آنها درجات بالایی در مسئولین داشتند.

اگر حتی این افشاگری ها یک نوعی از بازی های سیاسی و جناحی باشد، اما یک واقعیت را نمی توان کتمان کرد که در فضای امروز ایران هیچ کس در حوزه قدرت، مصونیت ندارد. البته این سوال مطرح است که حد یقف مسئله سوت زنی کجاست؟ اگر هر کسی بخواهد از دیگری پرونده ای را افشا کند دیگر سنگ روی سنگ باقی نمی ماند. اگر بناست برای پدیده سوت زنی حد یقفی وجود داشته باشد، تنها از این بستر ممکن است که مسئولین و مدیران ما به این باور رسیده باشند که دستگاه های نظارتی را در جامعه جدی بگیرند. باید عملنمودها در هر حوزه ای رصد گردد. به طور کلی باید گفت سوت زن ها یقیناً پیامدهای مثبت و منفی مختلفی دارند.

اگر مسئله سوت زنی سازوکار قانونی و حقوقی پیدا کند و در هر دستگاهی به گونه ای قسمت های نظارتی تقویت گردد، اوضاع شکل دیگری خواهد یافت. به نظر من در این صورت پدیده سوت زنی در جامعه ایران پیامد مثبتی خواهد داشت.

• در بحث های امنیت اجتماعی شده، این موضوع مطرح است که احساس امنیت از واقعیت امنیت مهم تر است، شاید بتوان این مسئله را تعمیم داد و گفت پدیده سوت زنی باعث شده احساس بی عدالتی از حقیقت و واقعیت عدالت در کشور، بیشتر گردد. از این منظر با بزرگنمایی هایی که انجام شده به نظر می رسد پدیده سوت زنی به نوعی باعث بی اعتمادی و ناامیدی مردم نسبت به حاکمیت شده است. نظر شما در این موضوع چیست؟

این مسئله قابل آنالیز است و محل مناقشه است، اما نکته ای که وجود دارد این است که کیفیت زندگی در جوامع امروزی بر اساس شاخصه هایی تعریف می گردد و بر اساس این شاخصه ها رتبه ایران در طی 20 سال پیش افول نموده است. به نظر می رسد در جامعه ما اتفاقاتی می افتد که یکی از آن شکاف طبقاتی و عدم توزیع عادلانه ثروت است. این مسائل نشان می دهد که جامعه نیازمند تلنگر است. یکی از دلایلی که می گویند سوت زن ها محق هستند که افشاگری نمایند این است که شاید آنها دارند می بینند که جامعه خواب است و یک تلنگری به جامعه می زنند. سوت زن ها شما را از یک شرایط بد انذار می دهند و از اینکه شرایط بدتر گردد جلوگیری می نمایند.

• همانطور که خودتان هم اشاره کردید پدیده سوت زنی در ایران با مسئله عدالت خواهی گره خورده است. الان دو رویکرد نسبت به این پدیده وجود دارد؛ اول اینکه بعضی می گویند عدالت خواهی در ایران وجهه مارکسیستی پیدا نموده و دوم اینکه بعضی می گویند این نوع عدالت خواهی، به نوعی حالت انتقام دارد و عدالت خواهی پارتیزانی است. به نظر شما پدیده سوت زن ها که با عدالت خواهی پیوند خورده در کدام دسته قابل ارزیابی است؟

من در جنبش عدالت خواهی، بحث های مارکسیستی ندیدم، به این دلیل که یکی از بحث های بسیار مهم در تجزیه و تحلیل نظریه های مارکسیستی مفهوم طبقه و نزاع طبقاتی است. من چنین تحلیل هایی را در گفتمان جنبش عدالت خواهی به صورت تئوریک ندیده ام. ممکن است از ادبیات و کلیدواژه هایی استفاده نمایند که با مارکسیسم اشتراک لفظی داشته باشد، اما به صورت تئوریک از چارچوب های مارکسیستی استفاده نمی نمایند.

اما در خصوص اینکه سویه های انتقام گیرانه و پارتیزانی دارد، باید گفت این مسئله شاید به خاطر شرایط دست پایینی است که هر جنبشی در ایران می تواند داشته باشد. به این دلیل که در ایران احزاب سیاسی و نهادهای مدنی قوی به معنای واقعی کلمه وجود ندارد، هر حرکتی اگر بخواهد بهره ای از موفقیت داشته باشد باید یک حالت انتحاری پیدا کند. آن جنبش باید خود را به آب و آتش بزند تا بگوید مثلاً اینجا مسئله ای وجود دارد، شاید آن مشکل آن قدر هم حاد و سیاه نباشد، اما اگر با حالت انتحاری وارد نگردد، اثری نمی تواند بگذارد.

حاکمیت باید به این جریان امکاناتی بدهد تا در فضای معتدل تری بحث و تبادل نظر بنمایند. اگر نیروها به این سمت و سو بروند، سویه های انتقام گیرانه آنها هم تعدیل می گردد. ما یاد نگرفته ایم که فضای عمومی را محلی برای تبادل نظرهای بین الاذهانی بدانیم که در آن تبادل نظرها به حداقل هایی از مشترکات برسیم که یک هم زیستی مسالمت آمیز در جامعه داشته باشیم. اگر فضا به این سمت برود به اعتقاد من این جنبش ها هم معتدل تر می شوند و اگر بناست افشاگری هم بنمایند، این افشاگری انتقام جویانه و انتحاری نخواهد بود.