تحلیل خویشاوندی حافظ با موسیقی - دوست بلاگ

سیصدوبیست ونهمین نشست حافظانه مرکز حافظ شناسی و کرسی پژوهشی حافظ، با عنوان تحلیل خویشاوندی حافظ با موسیقی، دوشنبه 25آذرماه 1398، در مجموعه غزل تالار حافظ برگزار گردید.

در این مراسم که با همکاری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس و مرکز پژوهش های زبان و ادب فارسی دانشگاه شیراز و حضور جمعی از دانشگاهیان و اهالی فرهنگ و ادب کشور برگزار گردید، دکتر مسیح افقه، استاد دانشگاه از ظرفیت موسیقایی شعر حافظ برای ساختن تصنیف سخن گفت و از رهگذر این مطلب، یکی از دلیل های جاودانگی شعر حافظ را کاوید.

افقه به رویکرد بسیاری از حافظ پژوهان نسبت به گرایش حافظ به موسیقی اشاره و افزود: بسیاری از مطالعات گذشته در زمینه ارتباط حافظ با موسیقی، براساس آنالیز اوزان عروضی، شناسایی تناوب هجاها و استفاده از واژگانی است که احتمالا در میان نوارندگان و یا موسیقی دانان هم عصر حافظ مرسوم بوده است.

این استاد دانشگاه گفت: نمی توان به طور قطع و یقین اظهار کرد که جاگذاری واژگان مرتبط با موسیقی در شعر حافظ، بنیان فنی از دیدگاه موسیقایی دارد؛ چراکه امروز، مختصات موسیقی عصر او، از نظر دیدگاه فنی، به طور کامل معین نیست.

وی افزود: برای توصیف علمی یک موسیقی، مؤلفه های متعددی را باید تعریف کرد. اما دلایل کافی برای اثبات وجود موسیقی آوازی (مانند آنچه در ردیف دستگاهی کنونی ایران وجود دارد) در دست نیست. در حقیقت نمی توان استیلای موسیقی آوازی را، همانند آنچه امروز استفاده می گردد، قطعی دانست.

مدرس دانشگاه آزاد شیراز گفت: شاید دیدگاه کنسونانس واژگانی، بتواند تا حد شایان توجهی، معرف ذوق موسیقایی حافظ باشد؛ چراکه آنالیز این مؤلفه، مستقیما به شناسایی فونتیک (آواشناسی) واژگان به کار رفته در شعر حافظ و در ادامه به آنالیز استفاده از واژه های یک سیلابی و دوسیلابی می پردازد. واژه هایی که انطباق قابل توجهی در تلفیق با موسیقی دارند.

او ادامه داد: از آنجایی که در نظام موسیقی کنونی ایران، آواز ایرانی، به عنوان یکی از شاخص ترین بخش های موسیقی کلاسیک کشور ماست، آنالیز تطبیقی ابیات مختلف غزلیات حافظ و موسیقی امروز ایران، بیانگر ظرفیت شایان توجه واژه های شعر حافظ، از نظر بافت فونتیکی به کارگرفته شده با موسیقی است.

افقه همچنین گفت: استفاده از واژه هایی مانند می، یار، که به عنوان مثال هایی از واژگان یک سیلابی و واژه هایی مانند دنیا، نسیم، بیا که واژگان دوسیلابی هستند، در غزلیات حافظ زیاد شنیده می گردد. این مثال ها نشان دهنده آن است که واژه های اشاره شده و مانند آن (که در دیوان حافظ بسیار به چشم می خورد) با هرنوع از عناصر زمانی موسیقایی، قابلیت تلفیق دارند.

وی افزود: باتوجه به اینکه موسیقی ایران از زمان حافظ (قرن هشتم) تا کنون در حال تغییرات و دگردیسی های بسیاری بوده است، بیان این فرض که در طی این زمان، شعر حافظ، در موسیقی دوره های مختلف تاریخی ایران استفاده می شده است، چندان دور از ذهن نیست.

افقه با بیان اینکه در حقیقت، موسیقی ایران، همانند یک مقوله با خصلت کاملا سیال گونه رفتار نموده است؛ اعلام نمود: استفاده حافظ، از واژه های یک سیلابی و دوسیلابی، امکان تلفیق شعر و موسیقی را به میزان چشمگیری افزایش داده است که با هرگونه تغییر ساختاری در موسیقی کلاسیک ایران، قابلیت تلفیق دارد.

او ادامه داد: باید بر این نکته تأکید داشت که این به کارگیری واژه های یادشده و مانند آن، مطلقا به ذوق موسیقایی سراینده بازگشت می نماید؛ تاحدی که این تفکر به ذهن راه می یابد که احتمالا حافظ خود غزلیات خود را می خوانده و یا به خوانندگان زمان خود می سپرده و پس از تلفیق، احتمالا تصحیح نیز انجام می داده است و این رویکرد بعضی از موسیقی دانان ایران است.

این استاد دانشگاه همچنین گفت: با شناسایی کنسونانس واژگانی شعر حافظ، می توان ابیات موسیقی پذیر غزلیات حافظ را شناخت و ظرفیت موسیقایی شعر حافظ برای ساختن تصنیف و از رهگذر این مطلب، راز جاودانگی غزل های حافظ را واکاوی کرد.

• طراحی تراکت

  طراحی تراکت | بهترین طراحی را از حرفه ای ترین طراحان گرافیکی بخواهید

• طراحی کاتالوگ

  طراحی کاتالوگ | با یک طراحی حرفه ای کاتالوگ کسب و کارتان را به اوج ببرید

پایگاه اینترنتی مأوا: پایگاه اینترنتی مأوا، مجله خبری و تحلیلی