همه چیز درباره فوبیا؛ تشخیص، درمان و لیست عجیب ترین انواع فوبیا - دوست بلاگ

فوبیا چیست؟

فوبیا ترس مداوم، بیش از حد و غیر واقعی از یک شی، شخص، حیوان، فعالیت یا موقعیت است و نوعی اختلال اضطرابی به حساب می آید. فرد دارای فوبیا یا سعی می نماید از چیزی که باعث ایجاد ترس در او می گردد، دوری کند یا با اضطراب و پریشانی شدید، آن را تحمل می نماید.

برخی از انواع فوبیا بسیار خاص و محدود هستند. به عنوان مثال، یک فرد ممکن است فقط از عنکبوت (arachnophobia) یا گربه (ailurophobia) بترسد. در این حالت، فرد با اجتناب از چیزی که از آن می ترسد، نسبتاً فارغ از اضطراب زندگی می نماید. برخی از ترس ها در طیف گسترده تری از مکان ها یا موقعیت ها قرار می گیرند و باعث دردسر می شوند. مثلا علائم اکروفوبیا (ترس از ارتفاع)، با نگاه کردن به پنجره یک ساختمان اداری یا رانندگی بر روی یک پل، در فرد مبتلا به این فوبیا دیده می گردد. ترس از فضای بسته و تنگ (کلاستروفوبیا) با سوار شدن در آسانسور یا استفاده از سرویس بهداشتی کوچک، ایجاد گردد. افراد مبتلا به این انواع فوبیا، ممکن است لازم باشد زندگی خود را به شدت تغییر دهند. در حالات شدید فوبیا، ممکن است شغل، دفتر کار، راستا رانندگی، فعالیت های تفریحی و اجتماعی یا محیط خانه فرد مبتلا، به کلی تحت تأثیر قرار بگیرد.

فوبیا سه نوع عمده دارد؛

فوبیای خاص (هراس ساده)

این شایع ترین شکل فوبیا است و در این حالت افراد ممکن است از حیوانات خاص مانند سگ، گربه، عنکبوت، مار، افراد مانند دلقک ها، دندان پزشکان، پزشکان، محیط ها مانند مکان های تاریک، رعد و برق و طوفان، مکان های مرتفع یا موقعیت ها مانند پرواز با هواپیما، سوار قطار شدن، قرار دریافت در یک فضای تنگ و محدود بترسند. این نوع از فوبیا تا حدی ژنتیکی (ارثی) است.

فوبیای اجتماعی یا اضطراب اجتماعی

افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی از موقعیت های اجتماعی که ممکن است توسط دیگران تحقیر، شرمنده یا قضاوت شوند، ترس دارند. آن ها به ویژه هنگامی که با افراد ناآشنا در جمعی قرار می گیرند، مضطرب می شوند. این ترس ممکن است محدود به اجرا باشد، مانند سخنرانی، کنسرت یا ارائه کار. همچنین ممکن است شدت بیشتری داشته باشد، به طوری که فرد مبتلا به اضطراب اجتماعی از بسیاری از موقعیت های اجتماعی مانند غذا خوردن در مکان های عمومی یا استفاده از سرویس بهداشتی عمومی اجتناب کند. افرادی که در کودکی خجالتی یا تنها بوده اند یا سابقه تجربه های اجتماعی ناخوشایند یا منفی در دوران کودکی داشته اند ، به احتمال زیاد به این اختلال مبتلا می شوند.

آگورافوبیا

آگورافوبیا ترس از مکان ها یا موقعیت هایی است که نمی گردد از آن فرار کرد. این موقعیت ها می تواند شامل فضاهای باز، وسایل حمل و نقل عمومی، مراکز خرید یا فقط خارج از خانه فرد باشد. افراد مبتلا به آگورافوبیا اغلب به طور کلی از موقعیت های اجتماعی مانند رفتن به کنسرت یا مسافرت با قطار و اتوبوس اجتناب می نمایند و در خانه های خود می مانند. بسیاری از این افراد، علائم شدید هراس همراه با علائم جسمی ناخوشایند مانند لرزش، تپش قلب و تعرق دارند.

علائم فوبیا

شایع ترین و شدید ترین علامت فوبیا، حمله وحشت (Panic Attack) است. از ویژگی های حمله وحشت می توان به موارد زیر اشاره نمود؛

• تپش قلب بالا
• تنگی نفس
• تند صحبت کردن یا ناتوانی در گفتار
• دهان خشک
• ناراحتی معده
• حالت تهوع
• فشار خون بالا
• لرزش بدن
• درد یا گرفتگی قفسه سینه
• احساس خفگی
• سرگیجه
• تعرق زیاد
• احساس عذاب قریب الوقوع

نکته مهم این است که تمام افراد مبتلا به فوبیا، حتما دچار حمله وحشت نمی شوند.

مغز در هنگام فوبیا چگونه کار می نماید؟

برخی از بخش های مغز، حوادث خطرناک یا بالقوه مرگ بار را ذخیره و به یاد می آورند. اگر بعدا در زندگی فرد، اتفاق مشابهی رخ بدهد، آن بخش های مغز، حافظه استرس زا را بازیابی می نمایند و این بازیابی گاهی اوقات بیش از یک بار می تواند انجام گردد و این باعث می گردد که بدن واکنش یکسانی را تجربه کند.

در فوبیا، مناطقی از مغز که با ترس و استرس مقابله می نمایند، رویداد ترسناک را به طور نامناسب بازیابی می نمایند. محققان دریافته اند که فوبیا اغلب با آمیگدال که در پشت غده هیپوفیز مغز قرار گرفته است مرتبط است. آمیگدال می تواند باعث ترشح هورمون های جنگ یا گریز گردد. این هورمون ها، بدن و ذهن را در شرایطی کاملا هوشیار، مضطرب و تحت فشار قرار می دهند.

راه های درمان فوبیا چه هستند؟

به گفته روان پزشکان بهترین درمان برای مبتلایان به فوبیا زمانی است که هر دو روش روان درمانی و درمان دارویی، هم زمان انجام شوند. یکی از روش های روان درمانی برای این بیماری، قرار دریافت در معرض تدریجی و حمایت شده فرد مبتلا به فوبیا، در موقعیت هایی است که شبیه به شرایطی که از آن هراس دارند (حساسیت زدایی)، هستند. این موقعیت ها را می توان به صورت واقعی یا مجازی (یارانه ای) ایجاد کرد.

رفتار درمانی شناختی (CBT) یکی دیگر از راه های درمانی است با یاری به تغییر طرز تفکر فرد مبتلا به این بیماری، تا حد زیادی علائم فوبیا را در او کاهش می دهد. CBT از سه تکنیک برای درمان استفاده می نماید؛

• تکنیک تعلیمی: این قسمت از درمان شامل آموزش فرد در خصوص فوبیا و راه های درمان آن است. همچنین در این بخش کوشش بر این است که انتظارات مثبت از درمان در فرد ایجاد گردد و او را به همکاری بیشتر در فرایند درمان تشویق کند.
• تکنیک شناختی: به شناخت ایده ها و فرضیاتی که در رفتار فرد مبتلا به فوبیا تأثیرگذار است، به ویژه موقیت هایی که ممکن است وی را مستعد ابتلا به این اختلال کند، یاری می نماید.
• تکنیک رفتاری: این روش با استفاده از تکنیک های اصلاح نماینده رفتار به فرد مبتلا به این اختلال، روش های مؤثرتری برای کنار آمدن با این ترس ها می آموزد.

هنگامی که روش حساسیت زدایی و CBT به اندازه کافی در درمان فوبیا مؤثر نباشند، از داروهای مهارنماینده جذب مجدد سروتونین (SSRI) استفاده می گردد. این داروها باعث افزایش سطح سروتونین در مغز می شوند. نمونه هایی از این داروها شامل فلوکستین (پروزاک)، سرترالین (زولوفت)، پاروکستین (پاکسیل)، فلووکسامین (لوووکس)، سیتالوپرام (Celexa)، اسکیتالوپرام (لکساپرو)، ورتیوکسستین (برینتلیکس) و ویلازودون (ویبرید) است. عوارض جانبی احتمالی این داروها می تواند از فردی به فرد دیگر بسیار متفاوت باشد و تا حدودی به نوع دارو بستگی دارد. عوارض جانبی متداول این گروه از داروها شامل خشکی دهان، اختلال در عملکرد جنسی، حالت تهوع، لرزش، مشکل خواب، تاری دید و سرگیجه است.

فوبیا همچنین گاهی اوقات با استفاده از داروهای بتابلاکر درمان می گردد، که با مسدود کردن اثرات آدرنالین (اپی نفرین) بر روی بدن، علائم جسمی مرتبط با ترس و وحشت را کاهش می دهد. یک نمونه از داروهای بتابلاکر، پروپرانولول است. فوبیا همچنین گاهی با داروهایی که در دسته داروهای بنزودیازپین یا آرام بخش های جزئی قرار دارند، درمان می گردد. این دسته از داروها باعث ایجاد آرامش می شوند اما تجویز آن ها به علت احتمال ایجاد اعتیاد در بیماران، کمتر و با احتیاط بیشتر انجام می گردد. نمونه هایی از این داروها شامل دیازپام (والیوم)، آلپرازولام (زاناکس)، لورازپام (آتیوان) و کلونازپام (کلونوپین) هستند.

عوارض و مسائل فوبیا چه هستند؟

در صورت درمان نشدن، فوبیا می تواند تا حدی وخیم گردد که آسیب جدی به کیفیت زندگی فرد برساند. این آسیب می تواند هم به دلیل خود بیماری فوبیا باشد و هم به دلیل کوشش برای جلوگیری یا پنهان کردن آن. به عنوان مثال، ترس از پرواز می تواند منجر به ناتوانی شخص در سفر گردد. برخی دیگر از افراد مبتلا در روابط خود با مشکل روبه رو می شوند یا در مدرسه دچار مشکل و سرخوردگی می شوند یا به دلیل فوبیای شدید، قادر به حفظ شغل نیستند.

افراد الکلی ممکن است 10 برابر بیشتر از افراد غیرالکلی در معرض فوبیا باشند و از طرف دیگر افراد مبتلا به این بیماری ممکن است دو برابر بیشتر از کسانی که هرگز درگیر آن نبوده اند، از اعتیاد به الکل یا مواد مخدر رنج ببرند. حتی تعیین شده است که فوبیا می تواند برای برخی از افراد، خطر مرگ داشته باشد و احتمال ابتلا به بیماری قلبی را در مردان و زنان افزایش دهد.

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به فوبیا قرار دارند؟

گرچه هیچ علت شناخته شده ای برای فوبیا وجود ندارد، اما تصور می گردد که ریشه بروز آن در خانواده ها و تحت تأثیر فرهنگ و نحوه تربیت والدین و ناشی از اتفاقات گذشته زندگی باشد. احتمال ابتلا به فوبیا در اعضای خانواده ای که در آن سابقه بیماری فوبیا وجود دارد، سه برابر بیشتر از افراد دیگر است. به علاوه افرادی که بیش از حد تحت محافظت و کنترل والدین بوده اند یا افرادی که از خانواده خود دور بوده اند، احتمالاً بیشتر در معرض خطر فوبیا هستند.

به نظر می رسد سن، شرایط مالی و اجتماعی و جنسیت، تنها برای برخی از انواع این اختلال می توانند خطر آفرین باشند. به عنوان مثال، زنان به احتمال زیاد بیشتر دچار فوبیای حیوانات می شوند؛ یا بچه ها یا افرادی که از نظر مالی و اجتماعی در مرتبه پایین تری هستند، احتمال ابتلا به فوبیای اجتماعی در آن ها بیشتر است؛ یا مردان اکثریت مبتلایان به فوبیای دندانپزشک و پزشک را تشکیل می دهند.

لیست تعدادی از فوبیاهای رایج

مطالعه گونه های مختلف فوبیا، یک فرآیند پیچیده است چون بیشتر افراد به دنبال درمان این اختلال نیستند، بنابراین موارد ابتلا تا حد زیادی گزارش نمی شوند. با این حال نتایج تحقیقاتی که تا به حال اجرا شده، نشان می دهند که لیست ترس هایی که در ادامه نوشته شده است، از رایج ترین انواع فوبیا هستند.

• acrophobia: ترس از ارتفاع
• aerophobia: ترس از پرواز
• arachnophobia: ترس از عنکبوت
• astraphobia: ترس از رعد و برق
• autophobia: ترس از تنها بودن
• claustrophobia: ترس از فضای محدود یا شلوغ
• hemophobia: ترس از خون
• hydrophobia: ترس از آب
• ophidiophobia: ترس از مار
• zoophobia: ترس از حیوانات

لیست تعدادی از فوبیاهای خاص و عجیب

فوبیاهای خاص حدود 6-8٪ مردم در غرب و 2-4٪ مردم آسیا را تحت تأثیر قرار می دهند و برخی از آن ها، تنها در تعداد انگشت شماری از افراد دیده شده اند.

نمونه هایی از فوبیاهای خاص و عجیب؛

• coulrophobia: ترس از دلقک
• alektorophobia: ترس از مرغ
• onomatophobia: ترس از اسم ها
• pogonophobia: ترس از ریش
• nephophobia: ترس از ابر
• cryophobia: ترس از یخ یا سرما
• arachibutyrophobia: ترس از چسبیدن کره بادام زمینی به سقف دهان
• nomophobia: ترس از دست دادن موبایل
• arithmophobia: ترس از اعداد
• plutophobia: ترس از پول
• ablutophobia: ترس از حمام کردن
• hippopotomonstrosesquippedaliophobia: ترس از کلمات بلند
• globophobia: ترس از بادکنک
• ephebiphobia: ترس از نوجوانان
• optophobia: ترس از باز کردن چشم
• linonophobia: ترس از نخ

منابع: MedicineNet، Medical News Today، Healthline

ایرانیرو: ایرانیرو: سفر به زیباترین شهرهای ایران، تبریز، مشهد، اصفهان، شیراز، یزد

dorezamin.com: دور زمین: آشنایی با زیبایی های دنیا در مجله گردشگری

بانیما: قدرت گرفته از سیستم مدیریت محتوای بانیما