نقد ها و نمرات فیلم روز های عالی؛ رستگاری یک نظافت چی (جشنواره کن 2023) - دوست بلاگ

وندرس یکی از چهره های تاثیرگذار سینمای نوین کشور آلمان است و سه نامزدی جایزه اسکار را در کارنامه خود دارد. او در سال 1984 و برای فیلم پاریس، تگزاس برنده نخلا طلا شده است و یک بار دیگر و در سال 1987 برای فیلم زیر آسمان برلین جایزه برترین کارگردانی جشنواره کن را به دست آورده است. در مراسم اهدای جوایز کن هفتاد و ششم نیز کوجی یاکوشو بازیگر نقش اصلی این فیلم پیروز به دریافت جایزه برترین بازیگر مرد از دستان زهرا امیر ابراهیمی شد.

داستان فیلم روز های عالی درباره فردی آرام و مهربان به نام هیرایاما (با بازی کوجی یاکوشو) است، فردی که متصدی نظافت سرویس های بهداشتی عمومی در ژاپن است و از انجام این کار لذت می برد. او با چیز های کوچک زندگی شادمان است و در اوقات فراغت خود کتاب های داستانی می خواند و به این زندگی ساده قانع است. دستیار تنبل او به شدت تحت تاثیر سادگی و تعهد او نسبت به انجام دقیق و صحیح کار خود است. روند فیلم تا نیمه به همین منوال پیش می رود تا اینکه سر و کله خواهرزاده پرشور و شوق هیرایاما پیدا می گردد و اینجاست که فیلم ما را به درون زندگی هیرایاما می برد تا شاید بفهمیم چه چیزی زیر آن پوسته آرام و متین و قانع او پنهان شده است.

جدول ارزیابی منتقدان نشان می دهد که فیلم روز های عالی توانسته نمره 2/9 از 4 را از منتقدان بگیرد. منتقدان بازی کوجی یاکوشو را ستوده اند و معتقد هستند که وندرس به هیچ عنوان در نشان دادن جزئیات بیشتر از زندگی کاراکتر هیرایاما شتاب نمی نماید و رفته رفته ما را با اتفاقات غیرمنتظره ای همراه می نماید تا مخاطب از دیدن روزمرگی های یک نظافت چی شریف و متعهد خسته نگردد.

ورایتی - گای لاج

قبل از اینکه بپرسید، باید بگویم بله، قطعه راک روز عالی از لو رید در واقع در فیلم روز های عالی ویم وندرس حضور دارد. آن هم در حال پخش از دستگاه موسیقی قهرمان داستان، وقتی که نور آفتاب خوشایندی به درون آپارتمان تمیز و کوچک او در شهر توکیو می تابد، قبل از اینکه موسیقی متن با قدرت تمام وارد گردد، هنگامی که ما در شهر و در یک بعد از ظهر آرام آخر هفته قدم می زنیم. اگر این زیادی واضح و یا شاید ساده به نظر می رسد، آن طور که قهرمان داستان هیرایاما می گوید که نظافت چی سرویس بهداشت عمومی ملایم و مهربانی است که نقش آن را کوجی یاکوشو به زیبایی بازی می نماید، احتمالا با رها کردن جهان موافق خواهید بود. او لذت های ساده را دوست دارد نه چیز های پرشور و هیجان را. زندگی توام با تنهایی او با چیز هایی ساخته شده است که او را شادمان می نمایند و کاری که او را به آدم توانمندی تبدیل می نماید.

روز های عالی سازنده خود را با فرمی نشاط انگیز و ساده نشان می دهد: این فیلم آن فلسفه معنوی گرای از خود بی خود فیلم زیر آسمان برلین را ندارد یا شاعرانگی نافذ انسانی و دل تنگی فرهنگی که در فیلم پاریس، تگزاس به تصویر کشیده می گردد. اما با به آغوش کردن امیداوانه و مهربانانه موهبت های روزمره کافی است تا این فیلم به سرزنده ترین، محبوب ترین در فصل جوایز با داستان مورد علاقه انجمن های هنری در کارنامه 30 سال اخیر این کارگردان تبدیل گردد. روز های عالی تنها چند روز بعد از مستند هنری سه بعدی خیره نماینده این کارگردان انسلم به نمایش در می آید. به جای اینکه یکی از این فیلم ها دیگری را لو بدهد، هر دو به شکلی خوشایند گستره ای از فرم ها، مقیاس ها و لحن و فضاهایی را نشان می دهند که این کارگردان 77 ساله هنوز می تواند روی آن ها کار کند.

ما رها می شویم تا بسیاری از ماجراها و اتفاقات فیلم را از دریچه افسوس ها و سکوت های نقش آفرینی دلپذیر یاکوشو دریابیم، با گام های بی شتاب اما هدفمند او و کم حرفی و در عین حال گشاده رویی او. او و کارگردان درست مثل هم در برابر تمکین مقابل کاراکتر ایستادگی می نمایند جایی که آن ها در محدوده سفت و سخت وجودی او نقش را به تصویر می کشند. سکانس های رویا که به صورت تک رنگ به تصویر کشیده می گردد و کار همسر وندرس دوناتا است و از مفهوم ژاپنی کومرابی یا بازی نور در درختان نشئت می گیرد، به زندگی درونی آرام و باصفا و در عین حال متمایل به شاعرانگی هیرایاما اشاره می نماید. این فیلم مجذوب کننده شاید در مسیر آرام امنیت روزمرگی قدم بردارد اما جا برای اتفاقات غیرمنتظره مهیج که گاها در زندگی رقم می خورد، هم دارد.

گاردین - پیتر بردشاو

فیلم تازه ویم وندرس که فیلم نامه آن با همراهی نویسنده و کارگردان ژاپنی تاکوما تاکاساکی نوشته شده است، تامل درباره کاراکتری است که دارای خصلت های عجیبی است و در پی آرامش است و ماجرای آن در شهر توکیو می گذرد و تنها زمانی به طور کامل جان می گیرد که برداشت خاتمهی طولانی از چهره قهرمان فیلم اتفاق می افتد و بین شادی و غم از سمتی به سمت دیگر سرگردان است. برخی سکانس های مجذوب کننده و افسون نماینده از تصویربردار اثر فرانتس لوستیش در فیلم وجود دارد که با قاب بندی جعبه ای اجرا شده است.

روز های عالی یک نوع افسون شهری فراگیر دارد و یاکوشو با حضور و ذکاوت عاری از مبالغه خود در حکم لنگری برای کشتی فیلم است. وندرس به درستی هیچ چیزی را درباره قهرمان خود زودتر از موعد فاش نمی نماید و در کوشش نیست تا خیلی شسته و رفته همه چیز را به هم گره بزند. اما به شخصه من یک نوع ملایمت زیادی در این فیلم یافتم گرچه تداعی خود توکیو ابدا کلیشه ای نیست به رغم تاکید روی موضوعی که منشا بسیاری از جوک های توریستی است و آن چیزی نیست جز سرویس بهداشتی عمومی. این فیلم عالی نیست اما به میزان کافی آدم را درگیر می نماید.

اسکرین دیلی - جاناتان رامنی

ژاپن پیش از این هم منبع الهامی برای ویم وندرس بود، آن هم در مستند های سال های 1980 توکیو-گا و دفتر یادداشتی درباره شهر ها و لباس ها. حالا کارگردان حرفه ای بار دیگر به توکیو بازگشته است تا فیلم سازی داستانی خود را بازآفرینی کند یا شاید هم تا حدی اقبال خود را بهتر کند با فیلم روز های عالی که یک فیلم دوست داشتنی است و به زیبایی ساخته شده است که شاید از روی نگاه سرسری و به قول معروف فیلمی درباره هیچی باشد اما در حقیقت این فیلم تاملی فلسفی درباره یک چیز هست و آن هم معنی زندگی است با یک نقش آفرینی درون گرا و بی میزان دوست داشتنی از کوجی یاکوشو. این فیلم احتمالا تجاری ترین فیلم داستانی او در سال های اخیر باشد به رغم اینکه بی شرمندگی مثل یک مینیاتور هنری است. با این حال سخت است تا از یک ارزشمندی مشخصی فرار کنی که احتمالا برخی از دیدنگران سخت پسند را دل سرد خواهد نمود.

چیزی که در فیلم به وضوح وجود دارد روند کند آن، امتناع از داشتن شکل روایی محدود و مکاشفه دائمی آن در شهر توکیو است. با تصویربرداری فرانتس لوستیش که با برآمدن روز و روشنایی آن می درخشد. برخی از ارجاعات آشنای وندرس در این فیلم هم هست (مشخصا اشاره به داستان پاتریشیا های اسمیت) در حالی که تاثیر اوزو به شکلی اجتناب ناپذیر در این فیلم حاضر است اگرچه حال و هوای کلی فیلم بیشتر به مراجع امروزی سینمای ژاپن از قبیل هیروکازو کوره ادا نزدیک است، آن هم از نوع ملایم ترش و البته به فیلم باظرافت و حال خوب کن نائومی کاواسه یعنی لوبیاهای شیرین. برداشتی طولانی از هیرایاما که به طرز مبهمی لبخند می زند، چاشنی خاتمه کار است اما برای همه افسون شاعرانه آن این اثری نحیف اما قابل توجه است که در قالب فیلمی مطلع ظاهر می گردد آن هم با حالتی مسرور از خود و در عین حال مرموز.

ایندی وایر - سیدانت آدلاخا

آخرین فیلم ویم وندرس روز های عالی مثل نهایت ادای احترام او به هنرمند ژاپنی یاسوجیرو اوزو است که شامل مستند وندرس درباره اوزو محصول سال 1985 یعنی توکیو-گا هم می گردد و در اینجا اشاره ای آشکار به تکریم زندگی و ریتم آن به سبک اوزو است. این فیلم که در ابتدا به عنوان فیلم کوتاهی که تازهترین انواع سرویس های بهداشتی عمومی ژاپن را گرامی می داشت، کلید خورد که از آن با عنوان برابرساز بزرگ اجتماعی هم یاد می گردد اما وندرس به میزان کمی از مفهوم مورد نظر بهره می برد و خیلی با آن همراه نمی گردد و آن را بسط نمی دهد آن قدری که با آن در پارک قدم می زند در حالی که در رویاهای خود تعمق می نماید و شان کار و کارگری و لذت های فانی لحظات بیدارنماینده را گرامی می دارد.

روزمرگی ها هر بار با مونتاژی فشرده تر تکرار می گردد تا مثل کاراکتر هیرایاما مخاطب به هیچ وجه از آن خسته نگردد حتی انحراف های آزاردهنده نیز اندک است که شامل همکار از زیر کار دررو هیرایاما می گردد و او بهت زده از هیرایاما تحت تاثیر تعهد او نسبت به شغلش قرار گرفته است.

بیشتر از یک ساعت از زمان پخش دو ساعته فیلم طول می کشد تا ما چیزی درباره هیرایاما بفهمیم که آن هم به یمن حضور ناگهانی خواهرزاده پر از اشتیاق او است که او زیر بال و پرش را می گیرد. اینکه او چه کسی است، به شکلی سینمایی کنجکاوی برانگیز باقی می ماند و اینجاست که فیلم نیمه دوم خود را به آرامی سپری می نماید تا نشان دهد چه چیزی زیر آن پوسته قناعت نهفته است. با این حال رویکرد وندرس نسبت به این دوگانگی عاری از بدبینی است: او هیرایاما را به شکل یک آدم دروغ گو نشان نمی دهد بلکه به عنوان تصویری صادق از اینکه باید از حیث نظری انسان چگونه زندگی کند، به دیدنگر نشان می دهد.

فیلم شاید در برخی لحظات بی اعتنا به نظر برسد با اندک لحظاتی که واقعا روی بافت بی روح و بی تفاوت آن تاکید می نماید اما کاراکتر هیرایاما آن را به شکلی نگه می دارد که انگار واقعا سرزنده است. این فیلم در روند خود به اثری مجذوب کننده تبدیل می گردد و ظاهرا از این حقیقت متولد شده است که هیچ فیلمی حتی این فیلم خویشتن دار نمی تواند چنان درام با فشار بالا را در خود جا دهد و تا نقطه ای که وندرس هیچ انتخابی ندارد پیش می رود، مگر اینکه اجازه دهد تا داستان ابدی هیرایاما از صفحه نمایش در سکانس صامت و نهایی بیرون بیاید که ارزش آن را دارد برای دیدن آن کل فیلم را تا خاتمه دیدن کنی.