آلستوم محله یزدی ها - دوست بلاگ

اغلب اهالی محله گرچه زمان راه اندازی کارخانه برق آلستوم در اینجا سکونت نداشته اند ولی با نام آن و گوشه ای از خاطرات محله آشنا هستند؛ از اواخر دهه 30 که کارخانه برق آلستوم در این محله شکل گرفت و هسته اصلی این محله را شکل داد؛ اهالی این محله را به نام محله برق آلستوم می شناسند اما کمتر کسی یادش هست که این کارخانه مجهز برق، روزگاری به تنهایی 50 درصد از برق تهران را تأمین می کرد. محله یزدی ها، نام دیگری است که بر روی این محله گذاشته اند و دلیلش مهاجرت خانواده هایی از یزد به این محله است.

• باغ اناری

  محدوده ای که این روزها به نام خیابان ستارخان و محله برق آلستوم می شناسیم کمتر از 70 سال پیش بخشی از روستای طرشت بود. باغ های بزرگ توت و انار این محدوده را به نام باغ اناری هم مشهور کرده بود. بافت این محدوده از اطراف تهران تا ساخته شدن کارخانه برق آلستوم همچنان روستایی بود. دهه 30 با برق دار شدن خانه های تهران و افزایش جمعیت و ساخت وساز در پایتخت، کارخانه های برق تهران دیگر جوابگوی تأمین انرژی نبودند و وقت آن بود که کارخانه جدیدی تأسیس شود. برای همین هم قراردادی با فردی فرانسوی به نام آلستوم بسته شد تا این کارخانه برق را بسازد. کارخانه برق آلستوم در ضلع شمالی خیابان ستارخان کنونی دایر شد و نخستین نماهای شهری و صنعتی در روستای طرشت به وجود آمد. احمد همتی از کاسبان محله برق آلستوم می گوید: بعد از تأسیس کارخانه برق کم کم معماری این محله تغییر کرد و خانه های آجری اطراف کارخانه ساخته شدند. نخستین خیابان آسفالت این محدوده هم از تهران به سمت کارخانه کشیده و بقیه نقاط هم جاده کشی شد. باغ های توت و انار جای خود را به ساختمان های یک طبقه و دو طبقه ای دادند که زندگی شهری را به روستای طرشت آورد و کم کم زمین های اطراف کارخانه را تسخیر کرد. همین ساخت وسازها باعث شد تا نخستین مشاغل شکل گرفته در محله برق آلستوم هم، بنایی و فروش مصالح ساختمانی و تأسیسات باشد؛ مغازه هایی که هنوز هم در اطراف این محله به چشم می خورد.

• محله شصت دستگاه

کارخانه برق آلستوم اواخر دهه 30 تأسیس و در دوره های مختلف مجهزتر شد و گسترش پیدا کرد. شصت دستگاه یزدی ها نام دیگری است که روی این محله باقی ماند و دلیلش هم ساخت 60 دستگاه ساختمان توسط یزدی هایی بود که به این محله مهاجرت کرده بودند. این روزها اثری از این خانه ها در محله باقی نمانده و ساختمان های نوساز جای خانه های یک طبقه و دو طبقه این محله را گرفته است. سیناخرازی ساکن یکی از خانه هایی است که قبل از تخریب، نشانه هایی از معماری یزدی را در خود داشت. او می گوید: معمار خانه های شصت دستگاه یزدی ها بودند و برای همین هم المان هایی از معماری یزدی در این خانه ها به چشم می خورد. البته دیگر اثری از این خانه ها باقی نمانده و از بین رفته اند. اکنون بخشی از این معماری فقط در حیاط خانه ما باقی مانده ولی ساختمان اصلی تخریب و به جای آن آپارتمان ساخته شده است.

• تیری که خطا رفت

  کارخانه برق آلستوم بلوک بزرگی از محله را به خود اختصاص داده و اطراف آن به جز خانه های نوساز، بازار میوه وتره بار ستارخان و سرای محله، اماکن عمومی دیگر هم به چشم می خورد. درختان قد کشیده کنار جوی آب، از نخستین روزهای تأسیس کارخانه روی دیوارهای آن سایه می انداختند. با گشت وگذار کوتاهی در کوچه های اطراف هنوز می توان سراغی از باغ های قدیمی این محله را گرفت؛ نمونه اش تکه کوچکی از این باغ ها که در زمین محصور در ضلع شرقی کارخانه به چشم می خورد و به نظر می رسد آجرهای قدیمی دیوارش دیگر تحمل آفتاب و باد و باران را ندارد. نزدیکی به محله صادقیه باعث شده تا اهالی این 2 محله فعالیت های فرهنگی و اجتماعی مشترکی با یکدیگر داشته باشند. بمباران کارخانه برق آلستوم یکی از خاطرات تلخ مشترک اهالی این محله است. خرازی می گوید: اواخر جنگ بود که عراق قصد بمباران تأسیسات برق آلستوم را داشت. اما تیرشان به خطا رفته و موشک به حوالی تهران ویلا اصابت کرده بود. تعدادی از افراد همین محله در این موشکباران جان خود را از دست دادند. اما کارخانه آلستوم صدمه ای ندیده بود. همه اهالی محله رعب و وحشت آن روز را هنوز در خاطر دارند. اوایل راه اندازی کارخانه برای روشن نگه داشتن تأسیسات کارخانه برق از نفت سیاه استفاده می کردند و به همین دلیل همیشه دود غلیظی از این کارخانه به هوا می رفت و اهالی محله را آزرده می کرد. کارخانه برق آلستوم در سال های اول تأسیس آن یعنی سال 1318، حدود 50 درصد از برق تهران را به تنهایی تأمین می کرد.

• همسایگی با آلستوم

برق آلستوم این روزها با نام بازارچه سنتی ستارخان گره خورده است؛ یکی از متفاوت ترین بازارچه های شهر تهران که برای ساخت آن از فضای زیرگذر بزرگراه یادگار امام(ره) استفاده شده است. همجواری با این زیرگذر و بازارچه و از طرف دیگر دیوارهای محوطه چند هکتاری کارخانه برق طرشت این محله را در تاریکی شب به یکی از محله های ناامن منطقه 2 تبدیل کرده است. کم نیست تعداد زورگیری هایی که در طول هفته و ماه زیر پل و یا اطراف محوطه کارخانه برق انجام می شود و نصب روشنایی هم تأثیر زیادی در تأمین امنیت این محدوده نداشته است. محوطه اطراف این کارخانه با بزرگراه ها و فضاهای بی دفاع شهری محصور شده است. تک و توک ساختمان های قدیمی و مخروبه ای اطراف کارخانه به چشم می خورد که با بافت نو نوار محله هماهنگی ندارد. نام محله برق آلستوم چند سالی است که به محله ستارخان، برق آلستوم تغییر پیدا کرده است اما اهالی محله هنوز به نام قدیمی آن وفادار هستند و معتقدند با نامگذاری آلستوم بر روی مغازه ها و ساختمان های محله نام نخستین بنای شهری این محدوده را زنده نگه می دارند. محوطه شرکت برق آلستوم در دهه های مختلف دستخوش تغییراتی شده و ساختمان های جدیدی به آن اضافه شده است. قدیمی ترین بخش این کارخانه این روزها به عنوان مرکزی آموزشی و تجربی در اختیار دانشجویان و کارورزان قرار گرفته است و موتورهای تولید برق کارخانه همچنان پر قدرت، مشغول تأمین بخشی از انرژی برق تهران هستند.

شصت دستگاه یزدی ها نام دیگری است که روی این محله باقی ماند و دلیلش هم ساخت 60 دستگاه ساختمان توسط یزدی هایی بود که به این محله مهاجرت کرده بودند